"Proyekto Siyento: 100 Araw, 100 Tula: Eros" By LJ Sanchez

Ang Sabi Ko Sa Iyo
Bumalong ang dagta
sa hiniwang kaymito.
Namuo sa talim
ng kutsilyo ang ilang patak.
Diyan ako naiwan, mahal,
at hindi sa laman.
-Benilda S. Santos

Lantay
Sa pinakasulok ng katahimikan
Nagaganap ang pagtatalik.
Naroon ang apoy sa palad
At ang panalangin ay mga rosas
Na marahang-marahang lumalapag
Sa puyo nitong dibdib,
Mamumuo ang init
Sa puspos na halik,
At sa mariing pagpikit,
Pupulandit ang liwanag
Ng pula sa tinik.
-Rebecca T. Añonuevo

Minsan na akong tinanong sa isang antolohiya ng erotika, kung saan napabilang ang isa sa aking akda, kung papaano raw ako nagsusulat ng erotika. Ngayong binabalikan ko ang aking sagot na “sinisimulan ko sa aking katawan,” nanghihilakbot ako sapagkat halos hindi ko pa pala talaga naisasakataga ang ano mang anyo ng erotisismo sa alin man sa aking tula. Liban sa kuwentong iyon na napasama sa antolohiya, wala pa akong naisusulat talagang akdang “erotiko”, samantalang may pagpapakahulagan na ako sa dalumat nito bilang “mga akda na may kinalaman sa paghagilap ng katawan sa pinakarurok o kaganapan ng pag-aasam.” Sa pagninilay na ito, muli kong binabalikan ang kung papaano kong binalangkas kamakailan ang aking pagpapakahulugan sa erotika, at hindi ko muling maiwasang idawit ang ugnayang-klasiko nito sa Griyegong “Eros”, na pangalan din ng diyos ng pag-ibig. Ngunit dahil nga nagsisimula talaga ito sa katawan, nasisiyahan akong muling pagtabihin ang dalawang tulang naririto, ang “Ang Sabi Ko Sa Iyo” ni Benilda S. Santos, at “Lantay” ni Rebecca T. Añonuevo, na noon pa ma’y binabanggit ko nang matitimpi’t mahuhusay na halimbawa ng paghahayag ng sinasabi kong “pinakarurok o kaganapan ng pag-aasam”. Dalawang babaeng makata na may pitak sa puso ko sina Santos at Añonuevo dahil dalawa sila sa mga kauna-unahang inaral ko bilang nagsisimulang makata. Hindi ko alam kung bakit. Hindi man ako nakapagsusulat pa ng masasabing “erotikong” tula, naituro sa akin ng dalawang makatang ito ang kung papaanong sinisimulan sa katawan ang paglalahad sa mga pinakakukubling danas at intimidad—na pawang tinatangkang saklawin ng poetikong danas. Madaling ihanay ang mga tulang ito sa “erotika” sapagkat kapwa nila tinatalakay ang pagtatalik bilang danas-kaganapan. Ngunit ang nagbibigay ng kakaibang anyubog sa maiikling tulang ito ay kung papaanong ipinagdiriwang ng dalawang tula ang katawan—ang katawang babae—bilang altar ng pagnanasa. Kapwa dumaranas ng masasabing rurok ang mga katawang-babae rito sa kanilang pagtamasa sa malinaw namang talim ng mga phallic na sagisag—ng “talim” na ipinanghiwa sa “kaymito” ng tula ni Santos, at ng “tinik”, na pinagpupulanditan ng “liwanag/ng pula”. Nakamamangha ang ganitong pahiwatig ng dalawang makatang babae at kapwa nila matagumpay na nakakasangkapan ang sinasabi ngang “objective correlative” (paggamit sa isang kongkretong bagay na maaaring kumatawan sa damdaming nais na ipahayag sa tula), upang itanghal ang lihim na ligayang sumisikdo sa kanilang pakikipagniig sa iniibig.

Ang kay Añonuevo ang tuwirang nagbabanggit ng salitang “pagtatalik”, at dito sa kaniyang tula naipamamalas ang pagsamba mismo sa katawang-babae bilang banal na lunan ng pagnanasang walang nagmamay-ari kundi ang may katawan. Hindi halos natin madama ang presensiya ng katawang-lalaki, at halos pinatatahimik ito (marahil dito nga pumapasok ang politika ng kasarian sa matulaing dinamiko) sa pamamagitan ng pagkasangkapan sa sinekdoke (ang “palad” ng mangingibig, kung saan nag-aalab ang “apoy”). Hindi ito kung gayon hinggil sa rurok na nadarama ng lalaki sa panahon ng pagtatalik, kundi sa rurok na inaasam ng babae habang hinahaplos, iniirog, sinasamba siya ng minamahal. Ang pagdiriwang na ito sa katawan ng personang naglalahad [tinutukoy niya ang katawan sa linyang “sa puyo nitong dibdib” (akin ang diin)] ay higit na umiigting sa paggamit ng bumibigkas sa natatanging mga talinghagang halos sumakop na sa pagka-sa-ibang-daigdig ng alindog at libog na lumulukob sa kaniyang katawan: “At ang panalangin ay mga rosas/ Na marahang-marahang lumalapag/ Sa puyo nitong dibdib”; “Pupulandit ang liwanag/ Ng pula sa tinik”; maging ang simulang, “Naroon ang apoy sa palad.” Magiit ang panghalip na pamatlig na nito sa “sa puyo nitong dibdib” dahil ang lahat ng mga nabanggit ay doon nagaganap sa kaniyang katawan, maaari, kasama na ang “pagtatalik” na nagaganap “(s)a pinakasulok ng katahimikan” Maaaring mapagkamalang autoerotiko ang tula (bagaman may paggigiit din ng kapangyarihan ang gayong pag-iisa na maaaring tukuyin sa dalumat na “katahimikan”) dahil nagpapanukala ito ng panibagong pagtingin sa dinamiko ng babae at lalaki sa kama. May kahiwagaan ang konpigurasyong pinili para sa bumubigkas sa tula, at itinatatag nito ang halos hindi nagpapahuling halinghing ng kaganapan ng nagmamay-ari ng katawan. Sa ganito maaaring tingnan ang erotisismo ng tulang itong muli at muling bumabalik sa diskurso ng kaakuhan at kasariang hindi basta-basta nagpapakulong sa ano mang pagtataya, kahit sa usaping pangkama. Inilalarawan ang misteryo ng katawan, hindi bilang ekstotikong species kundi pagkataong higit pa sa nasasalat, nayayakap, naaari: hindi basta-basta naaangkin at nagpapaangkin.

Si Santos naman ay nagpapahiwatig, nagpapaliwanag sa pamamagitan ng isang mabunying ilustrasyon ng pagtatalop at maya-maya pa’y pagkain ng kaymito. Imahen ang ipinamamalas sa atin, sa halip na mahiwagang pahayag. Napakapayak ng larawan kung mamasdan—“Bumalong ang dagta/sa hiniwang kaymito”; at “Namuo sa talim/ang isang patak.” May bahid ng imahenismo ang tulang ito, na nagtutuon ng pansin sa kapangyarihan ng larawang susuysuyin ng isang matalinghagang pangungusap: “Diyan ako naiwan, mahal,/at hindi sa laman.” Maraming paraan ng pagtitig sa tekstong ito na maaaring magbigay-diin sa “erotikong” katangian nito—masdan na lamang halimbawa sa isang “semiotikong” sistema ang konpigurasyon ng “dagta”, “hiniwa”, “talim”, at “patak”, na lalong nagiging malagkit (kasinglagkit marahil ng dagta ng kaymito) kapag inihanay na sa “mahal” at “laman”. Lahat nang ito’y masasabing tumutukoy sa ipinahihiwatig na pagdako ng lalaki sa pagkababae ng may katawan. Madulas ang pagkakadalumat ni Santos sa tulang ito, at napakahirap mawari ang tunay na pangyayari sa tula—tinimpi nito ang narasyon na uminog lamang sa imahen, at sa sinasabi (ang pamagat, tandaan, ay “Ang Sabi Ko Sa Iyo”). Bagaman alam natin na ang sinasabi nga talaga ng tinig dito ay “Diyan ako naiwan, mahal,/ at hindi sa laman,” maaari pa ring umalingawngaw ang tanong na ano nga ba talaga ang sinabi ng persona sa kaniyang “mahal” hinggil sa hiniwang kaymito? Maaaring maging susi natin ang pagbabalik sa katawan bilang lunan ng pagnanasa: ang katawan bilang presensiya, sa kabila ng tila ba marahas na pagdako (ang pandiwang tiyak na nababagay maging sanhi ng paghiwa at pagbalong ng dagta), ay nananatiling buhay, sa kabila ng “pagpasok” ng pigurasyong lalaki. Iyan marahil ang sinasabi ng “Diyan ako naiwan, mahal,/ at hindi sa laman”, na naroroon siya sa sumugat sa laman (at hindi sa nasugat na laman), sa maaari’y phallic na sagisag na nagmamalaking sumasakop sa kalooban ng may katawan. Kakatwang isiping ang imahen ng dagta’y madalas na pinandidirihan at kung maaari’y hinuhugasan kaagad dahil ito’y matagal kung manikit (ito ang ayaw natin sa mga bungang-kahoy—nagdadala ito di lamang ng lagkit, pati na rin bahid). Mukhang nagbababala na pala ang persona, lalo’t kung babalikan ang pamagat na “Ang Sabi Ko Sa Iyo”, na hindi nga ba isang pahayag ng isang nakapagpatunay sa haka? May “mapanakop” at “makapangyarihang” bisa ang dagta sa talim na humiwa sa kaymito, na ginamit na tanda sa katawan, o katawang-babae para sa tula. Nakikipag-isa ito sa kadaupang-palad na katawan sa pamamagitan din ng pananakop nito rito (ang dagta kung gayon ay marka ng kaniyang panlulukob!). Tulad ng katawan sa tula ni Añonuevo, iginigiit ng katawan sa tula ni Santos ang lantay na kakayahan na maging kaisa at kapantay ng babae sa larangan ng ugnayang-pantao at ugnayang-sekswal sa heterosekswal na kaayusan. Senswal ang mga tula dahil binabalikan nila ang primal na mga birtud ng katawang-babae upang supilin ang mga mapaniil na pagtataya rito. Sa isa pang tula ni Añonuevo, sasabihin niyang “mabuti na lamang at sa panahong ako ito/ipinanganak na babae.” Sa ngayon, ang erotika, bago maging erotika, ay nangangailangan muna ng masidhing kaalaman at kamalayan hinggil sa katawan—na tunay namang ipinamalas ng mga tulang ito. Isa pa, hindi lamang din ito pagkasangkapan sa katawan bilang kasangkapa’t ahensiya ng katuparan ng pagnanasa (kung ito ang hanap natin sa pagbabasa, magtiyaga na lamang sa porn). Lalo na, hindi lamang ahensiya ng katupdang ito ang katawang-babae, na malaong naging sentro ng obhektipikasyon sa larang ng sining, lalo sa kamalayang Kanluranin. Sa tula ni Añonuevo, muling pinalalantay ang danas ng rurok sa pamamagitan ng pagdiriwang sa katawan, hindi lamang bilang paraiso ng mangingibig, kundi lalo na, paraiso ng sarili; kay Santos, iginigiit naman ang rebisyon sa dinamiko ng pagtatalik, at ipinamamalas ang kung papaanong nagagapi din mismo ng babae ang pagtatalaga sa kaniya sa espasyo ng pag-ibig at lunggati ng phallocentrismo, ang tiraniya ng pagkalalaki.

LJ Sanchez. "Proyekto Siyento: 100 Araw, 100 Tula: Eros" 26 Jan. 2013. 20 Mar. 2013 </teacherljsanchez.com>

Bago ang Babae: A Poem Analysis by Nicolla Hernandez

Mabuti na lang at sa panahong ito ako
Ipinanganak na babae.
Hindi ko kailangang manahimik
Kung kailangan magsalita.
Hindi ko kailangang magsalita
Kung nais kong manahimik.
Hindi ko kailangan ipaliwanag
O hindi ipaliwanag ang bawat pagpapasiya.
Hindi ko kailangan sumunod sa inaasahan
Ng lahat, tulad ng pag-aasawa.
Kung mag-asawa man ako'y
Hindi ko kailangan magpakulob,
Hindi ko kailangan matakot
Kung dumating ang araw ng pagkabalo,
O kailangan nang makipaghiwalay.
Hindi ko kailangang magkaanak nang labis
Kahit kaya kong panagutan
Hindi ko kailangang malugmok sa lungkot
Sakali't hindi ako magkaanak.
Kung kailangan ko mang gampanan
Ang pagiging ina at asawa,
Hindi ko kailangang humingi ng paumanhin,
Hindi ko kailangang panawan ng talino at lakas,
Hindi ko kailangang kalimutan ang lahat,
Hindi ko kailangang itakwil ang sarili,
Hindi ko kailangang burahin
Na isa akong tao
Bago isang babae.

The sets the reader for a feminist reading by its first two lines - "Mabuti na lang at sa panahong ito ako / ipinanganak na babae." - where the current time portrays the persona as empowered or not needing to yield to the usual conventions of womanhood. What is apparent in the poem is the repeating line "hindi ko kailangang" which by way of tone is defiant of the patriarchal society and what it expects of a female (e.g. "Hindi ko kailangan sumunod sa inaasahan / ng lahat, tulad ng pag-aawasa.") Instead of assuming the role of the female, the persona dwelss more on what it means to be human. She is human first before female as stated in the last two lines "na ang isa akong tao / bago isang babae" which pushes for equality of roles. The female stands beside the male, not as the weaker or submissive sex but an equal which the persona enjoys having been born in her current context. 

Works & Awards

Works:

Bago ang Babae (1996) - Institute of Women's Studies

Pananahan: Mga Tula (1999) - Talingdao Publishing House

Nakatanim na granada ang Diyos: Mga Tula (2001) - University of Santo Tomas Publishing House

Saulado (2005) - UP Press

Talinghaga ng Gana: Ang Banal sa mga Piling Tulang Tagalog noong Ika-20 Siglo (2003) - University of Santo Tomas Publishing House 

Isa Lang ang Pangalan (2012) University of Santo Tomas Publishing House

Kalahati at Umpisa: Mga Tula (2008) - University of Santo Tomas Publishing House

The Shy Rooster – Ang Mahiyaing Manok (2000) - Rebecca T. Añonuevo (Author), Ruben De Jesus (Illustrator)  

Mga Kwento ni Lola Basyang Vol. 2 (2012) - Tahanan Books -  Severino O. Reyes, Christine S. Bellen (Editor), Rebecca T. Añonuevo (Editor), Felix Mago Miguel (Illustrator)

Awards: 

Bago ang Babae - Don Carlos Palanca Award 

Talinghaga ng Gana: Ang Banal sa mga Piling Tulang Tagalog noong ika-20 Siglo - NBDB National Book Award for Literary Criticism

"Rebecca T. Añonuevo." goodreads. Goodreads, Inc., n.d. Web. 19 March 2013

"Another ‘New Woman’ in Isa Lang ang Pangalan" By LJ Sanchez

Rebecca T. Anoñuevo’s newest poetry collection, Isa Lang ang Pangalan: Mga Tula, a title under the highly celebrated 400 Books project of the University of Santo Tomas Publishing House marking the quadricentennial celebrations in the university, celebrates the poet’s endless redefinitions of the self-as-voice and marks a new beginning by coming full circle and paying homage to the poet’s own creative origins. Reading the book brings back the memory of the poet’s first book Bago ang Babae, which launched her career in 1996 as a premiere woman poet of kept intimacies and intelligent engagements, in the tradition of Elynia Mabanglo, Benilda Santos and Joi Barrios. In her signature language, elegant but genuinely contemporaneous, Anoñuevo “revised” the highly political feminist poetics prevailing in Philippine poetry and created a remarkable body-as-politics pronouncing itself through the lyric of the everyday, meditative and perceptive, always embodying life in all its forms and contradictions. Isa Lang ang Pangalan sports the same qualities, but heightens the utterance and the perception. In this new collection, the poet reinvents craft by seemingly figuring in that which must not be named—not just art, as Isagani Cruz puts it in his blurb, but the art of living itself turned into poem.

Anoñuevo’s centerpiece poem is “Bago ang Babae Redux,” a celebration of her canonical poem “Bago ang Babae” from her first collection, and a constant favorite of her readers. The earlier poem reflects in gratitude amidst the ironies of the contemporary. This redux meanwhile explores the consciousness that has probably passed through more experiences as woman in these unsettling times. She finds herself not only in utter domesticity but in various spaces and habitations. As poet of the imperative, Anoñuevo re-creates the voice, not anymore as a construct of history (“Mabuti na lang at sa panahong ito ako/ Ipinanganak na babae”) but as a participative witness to the changing times (“Mabuti na lang at naabutan ko/ Ang panahong ito bilang isang babae.”). There is much conviction in the redux as it immerses itself with the paradoxes of her life (“Kung mapaluhod ako’t mangudngod/ Sa pagkapahiya, nais kong arugain/ Ang bunga ng aking pag-uusisa.”). The voice obliterates all apologies and musters all her strength to become the receptacle of memory and thought, reiterating humanity, and her primal state of womanhood. The collection, like Anoñuevo’s first, feasts on femininity, but this time transcends the predictable emancipative attitude. Emancipation for Anoñuevo has already been reached by simply being woman in its various manners—for instance in relating to other women, as in the poem, “Kumare” which looks at the bonding together of women as empowerment through an indigenous female myth, and in being a lover herself. Through the years, the poet’s personae have proven to be love-women personified, especially in her collections Pananahan (1999) and Nakatanim na Granada ang Diyos (2002). The voice-constructs in poems such as “Gutom”, “Barter” and “Kondisyonal” prove to be bolder and braver than the previous ones. They reflect whatever the voice in the redux emphasizes as vital in her life as woman of the times.

This woman-as-body-as-voice also characterizes itself as a tender, loving individual, tempered by time and various life experiences. Loss is but one important theme of the collection, and the persona deals with it not only with courage, but with insight recollected not only in tranquility but in complete openness to its blessedness. Loss as animus of the elegiac not only becomes a point of poetic reflection but a moment to return to roots. The first poem in the collection “Henerasyon,” looks at parenthood and how it becomes the primary drama-in-cycle of humanity. The poem is followed by other pieces dramatizing brief but intense moments, of grief for instance, for a parent who passed away (“Sa Sintang Abo Sa Santa Clara”, “Nahidlaw”, “Antigo”), or awe for the robust living of father-figures slowly dissipating because of old age (as in “Kung Mananalangin Sila para kay Lolo” and “Magkapaa”). This same loss, locating itself in domestic space astonishingly reaches poetic heights in utterances like in the title poem “Isa Lang ang Pangalan,” which turns the image of kitchen-keeping as a gesture of memory (“Bawat saglit ay dumadalaw ang kaniyang pag-ibig/ tulad ng tambak sa lababong mga pinggan,”) and “Disyembre A-Trese, 1964,” a longing remembered in the image of a garden, among others, almost mythic and otherworldly (“Nauulinig ba ng mga lila, rosas, ilang-ilang, at buko/ Ng sampaguita ang pagsamyo mo sa kaniyang manipis/ Na buhok, sa langis sa kaniyang noo at tuhod?”. From the personal, the voice moves to the political realm, a clear expression of the poet’s current engagements in the public sphere. We hear the poet commenting on elections and the spirit of Edsa (“Oras Na”), on tragedies made by human hands (“Isang Hapon sa Riverbanks”), on migrant workers (“Agenda”), and even on a renewed evaluation of a forgotten hero (“A.D. Signos”). In this set of poems, the poet shares her piece of mind on her ideals (as in “Tatlong Dalit”), and her own take on the nation’s poverty, as showcased in the ekphrastic poem “Retoke”: “Walang kakupas-kupas ang pagtabon ng pinta sa mata./ Nilalansi ang madla, nilalango sa mga tabletas at pakete ng himala”. The consciousness’ relocation in the world, after inhabiting domesticity, broadened the mindscape manifesting through the poems.

Towards the end of the collection, Anoñuevo returns to the personal and tackles her worldly concerns as woman, poet, lover, and perpetual student of life. The poems bear the centeredness of silence the voice has elected for herself while looking at instances of creation, of some other losses (as in “Propesiya,” a homage to Ophelia Alcantara-Dimalanta), and of other valued moments of insight. In the poem “Pagbukas”, the voice inhabits the same familiar space of the home to celebrate the poetic in an encounter with the ordinary: “Naririnig na ng magkakayapos na bagay/ Tulad ng mahahabang unan at hita/ Ang simula ng paghinga.” A short poem, “Kakatwa,” meanwhile returns to an enormous paradox of love: “Sa lahat ng makatang may utak/ Ay siya ang saklot ng puso./ Gayong walang puso.” In “Inggit”, the persona expresses her envy at a colleague’s prolific writing, but in the end turns the table to the poem’s addressee by pondering on the reason of her creative silence—love blossoming: “Hala. Nang-iinggit ako. Hindi na ako makasulat tulad ng dati.” The collection closes through an invocative anaphora, “Suma Total”, which remembers all that the persona could give, in the name of all that is dearest to her. What is uttered through the poems then is the ultimate act of oblation by the persona. When the persona says, “Kaya mas pinipili ko ang katahimikan” (“Mustasa”), she is offering attention to the various acts of remembering, and consequently, loving. In silence, the persona finds solace and re-inhabits the self after living life in all its complexities. This, we may surmise, is the very power of this collection, embodying the consciousness of a woman who keeps renewing herself. No tiredness could be sensed in the poems, only vitality of perception, always keen and sharp as the lines, well thought-out in form and inherent music. Whoever told Rebecca Anoñuevo to cease writing poetry must begin to repent. She has brought her new woman to the edge.

Sanchez, LJ. "Another 'New Woman' in Isa Lang ang Pangalan." Louie Jon A. Sanchez: Poet, Critic, Teacher, Filipino. Wordpress, 26, Jan. 2013. Web, 19 Mar. 2013.

Biography

Rebecca T. Añonuevo is a poet and author of five collections of poetry (Kalahati at Umpisa (UST Publishing House, 2008), Saulado (UP Press, 2005), Nakatanim na Granada ang Diyos (UST Publishing House, 2001), Pananahan (Talingdao Publishing House, 1999) and Bago ang Babae (Institute of Women’s Studies, 1996). All collections have won numerous awards for poetry from the Don Carlos Palanca Memorial Awards for Literature. Her study on Philippine literature titled, Talinghaga ng Gana: Ang Banal sa mga Piling Tulang Tagalog ng Ika-20 Siglo (UST Publishing House, 2003), won the Gold Medal for Outstanding Dissertation at De La Salle University-Manila and the National Book Award for Literary Criticism from the Manila Critics Circle. She also writes children’s fiction, essays, and reviews.  She teaches literature and writing in English, and chairs the Filipino Department at Miriam College in Quezon City. 

Agloria, Luisa A.. "Three Filipino poems: John Iremil Teodoro and Rebecca T. Añonuevo." Qarrtsiluni. Wordpress, 12 Ap. 2011. Web, 19 Mar. 2011. 

"Rebecca T. Añonuevo." Philippine Online Chronicles. Vibal Foundation, Inc., 14 January 2010. Web, 19 Mar. 2011.